İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda, çalışanın haklarını bilmesi oldukça önemlidir. İş sözleşmesi, işveren ve çalışan arasında karşılıklı bir anlaşma niteliği taşır ve bu anlaşma doğrultusunda taraflar belirli hak ve yükümlülükleri üstlenirler. İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi, bu anlaşmanın tek taraflı olarak sonlandırılması anlamına gelir ve çalışanın haklarını korumak için tazminat hakkı devreye girer. Ya da şartları sağlıyorsa işçi işe iade davası ile işine geri dönmeyi talep edebilir. İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi sonucu çalışanların tazminat haklarına ilişkin detaylar, Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanunu'nda belirtilmektedir.
Tazminat hakkı, iş sözleşmesinin feshedilmesi nedeniyle ortaya çıkan zararın karşılanması amacıyla ödenen bir bedeldir. . İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi, çalışanın ekonomik ve sosyal hayatında ciddi bir etkiye neden olabilir. Bu zarar, çalışanın işsiz kalması nedeniyle yaşayacağı maddi kayıplar, gelecekteki kariyer planlarının etkilenmesi gibi faktörlerden kaynaklanabilir. Bu nedenle, çalışanın tazminat hakkı, işverenin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda önemli bir koruma sağlar. Tazminat hakkı, çalışanın bu zararlarını telafi etmek amacıyla ödenir.
Tazminat hakkının tutarı, iş sözleşmesinin feshedilme nedenine göre değişebilir. İşverenin iş sözleşmesini haklı bir neden olmadan feshetmesi durumunda, eğer çalışan 1 yıldan fazla süredir çalışmaktaysa çalışana kıdem tazminatı ödenir. Kıdem tazminatı, çalışanın işyerinde geçirdiği süreye bağlı olarak belirlenir ve çalışanın brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Kıdem tazminatı tutarı, çalışanın işyerinde geçirdiği her tam yıl için brüt ücretin 30 günlük tutarı kadar ödenir.
İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi ve belirli bir süre öngörülmediği durumda ise, çalışana ihbar tazminatı ödenir. İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin feshedilme tarihinden itibaren çalışana ödenecek olan ücretin brüt tutarı üzerinden hesaplanır. İhbar süresi, işçinin işyerindeki çalışma süresine göre belirlenir ve en az 2 hafta olmak üzere en fazla 6 hafta olarak uygulanır.
İşverenin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda, çalışana ayrıca yıllık izin ücreti, varsa fazla mesai ücretleri ve diğer hakları da ödenir. Tazminat hakkının tutarı, çalışanın haklı bir nedenle işten ayrılması durumunda da geçerlidir.
Yıllık izin ücreti ise, işçinin kullanmadığı yıllık izin günlerinin ücreti olarak ödenmektedir. Yıllık izin ücreti hesaplanırken, işçinin son brüt ücreti dikkate alınmaktadır.
Tüm bu tazminat haklarına ek olarak, işverenin haksız fesih yapması durumunda işçiye manevi tazminat da ödenmektedir. Manevi tazminatın miktarı, mahkeme tarafından belirlenmektedir.
İşveren tarafından iş akdi feshedildiğinde yani işçi işten çıkarıldığında işçinin bir takım hakları doğar. Bu haklara İŞE İADE hakkı kıdem ve ihbar tazminatı, KÖTÜNİYET TAZMİNATI ,ulusal bayram ve genel tatil ücreti, yıllık izin ücreti vb. örnek olarak gösterilebilir.
İşe İade Davası
İş sözleşmesi işveren tarafından feshedildiğinde , bu fesih haklı bir nedene dayanmıyor ise işçi, işe iade davası açabilir. İşçinin işe iade davası açabilmesi için zorunlu arabuluculuğa başvurması ve arabuluculukta anlaşma sağlanamamış olması gerekmektedir. İş Kanunu’nun m.20/2 fıkrası gereğince, “Feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat yükümlülüğü işverene aittir. İşçi, feshin başka bir sebebe dayandığını iddia ettiği takdirde, bu iddiasını ispatla yükümlüdür.” feshin geçerli bir sebebe dayandığının ispat yükü işverene aittir.
İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde işe iade talebiyle, İş Mahkemeleri Kanunu hükümleri uyarınca arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamaması halinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren, iki hafta içinde iş mahkemesinde işe iade davası açılabilir. İşe iade davasının şartları:
· İş Kanunu kapsamında çalışıyor olmak,
· Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olmak,
· İş sözleşmesinin işveren tarafından feshedilmesi,
· İşçinin işyerinde en az altı aylık kıdeminin olması,
· İş yerinde en az otuz işçinin çalışıyor olması,
· Feshin geçerli bir sebebe dayanmaması,
· Yazılı fesih bildirimi
· İşçinin işveren vekili olmaması gerekmektedir.
Dava sonunda işe iade kararı verilmesi halinde işçinin işe başlamak için karardan itibaren on gün içinde işverene başvurması gerekmektedir. İşveren başvurudan itibaren bir ay içinde işçiyi işe başlatabilir ya da başlatmaz. İşveren işçiyi aynı şartlar altında işe başlatacaksa resmi bir çağrı yapar. Eğer işveren işçiyi işe başlatmazsa, işçi işe başlatmama tazminatına ve boşta geçen süre ücretine hak kazanır. İşe başlatmama tazminatı en az dört en çok sekiz aylık ücrete; boşta geçen süre ücreti ise en çok dört aylık ücrete karşılık gelir.
Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı işçinin en önemli haklarından biridir. İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için;
· İş Kanunu kapsamında çalışması,
· İş sözleşmesinin belirli sebeplerle sona ermesi ve
· İşçinin iş yerinde en az bir yıllık kıdeminin olması gerekmektedir.
Kıdem tazminatı işçinin giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplanır ve her yıl için bir aylık giydirilmiş brüt ücret ödenir. Kıdem tazminatında tavan uygulaması vardır. Kıdem tazminatının bir yıllık tutarı en yüksek devlet memurunun alabileceği emekli ikramiyesine esas aylık tutarı geçemez. Kıdem tazminatı beş yıllık zamanaşımına tabidir.
İhbar Tazminatı
İş sözleşmesini feshedecek tarafın, işçinin çalışma süresine göre kanunda belirtilen sürelerde bildirimde bulunması gerekir. İhbar sürelerine uyulmadan yapılan haksız fesihlerde o sürelere karşılık olacak miktarda bir ihbar tazminatı ödenmelidir. İhbar tazminatını bildirim sürelerine uymayan işçi ya da işveren öder. Bildirim süreleri:
· Altı aydan az kıdemi olan işçi için iki hafta,
· Altı aydan bir buçuk yıla kadar kıdemi olan işçi için dört hafta,
· Bir buçuk yıldan üç yıla kadar kıdemi olan işçi için altı hafta ve
· Üç yıldan fazla kıdemi olan işçi için sekiz haftadır.
İhbar tazminatı da kıdem tazminatı gibi giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplanır. İhbar tazminatı beş yıllık zamanaşımına tabidir.
Kötüniyet Tazminatı
İş sözleşmesi işveren tarafından kötüniyetli olarak feshedilen işçi kötüniyet tazminatı almaya hak kazanır. Kötüniyet tazminatı bildirim sürelerinin üç katı kadardır. Yani işveren işçiye ihbar tazminatının üç katı kadar kötüniyet tazminatı öder.
Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Hakkı
Haftalık yasal çalışma süresi kırk beş saat; günlük azami çalışma süresi ise on bir saattir. Ancak yeraltında, maden işlerinde çalışanların günlük çalışma süresi yedi buçuk saat; haftalık çalışma süresi ise otuz yedi buçuk saattir.
· Kanundaki koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalara fazla çalışma denir.
· Gece çalışmalarında günlük çalışma süresi yedi buçuk saati aşamaz, haftalık kırk beş saati geçmese bile günlük yedi buçuk saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır.
· Fazla sürelerle çalışma, haftalık çalışma süresinin sözleşme ile kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate yapılan çalışmalardır.
· Fazla çalışma halinde ödenecek ücret her bir saat için, normalde ödenen bir saatlik ücretin yüzde elli fazlasıdır.
· Fazla sürelerle çalışma halinde ödenecek ücret her bir saat için, normalde ödenen bir saatlik ücretin yüzde yirmi beş fazlasıdır.
· İş sözleşmesi devam ettiği sürece fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretlerini alamayan işçi sözleşme feshedildikten bu haklarını işverenden talep edebilir.
· Fazla çalışma ücret hakkı beş yıllık zamanaşımına tabidir. Bu konuda detaylı bilgi için Fazla Mesai Ücreti hakkındaki makalemizi okuyabilirsiniz.
Yıllık İzin Ücreti Hakkı
İşçi çalıştığı sürelerde yıllık izinlerinin tamamını ya da bir kısmını kullanmamış olabilir. Yıllık izin süresinde çalışan işçi kullanmadığı yıllık izinlerin karşılığı olarak ücrete hak kazanır. İşçinin yıllık izne hak kazanabilmesi için en az bir yıllık kıdeminin olması gerekmektedir. Yıllık izin ücret alacağı fesih tarihindeki ücret üzerinden hesaplanır. İşveren işçiye yıllık iznini kullandırdığını ya da ücretini ödediğini yazılı belgeyle ispat etmek zorundadır.
Yıllık izin süreleri:
· Bir yıldan beş yıla (beş yıl dahil) kadar kıdemi olan işçiler 14 gün,
· Beş yıldan fazla on beş yıldan az kıdemi olan işçiler 20 gün,
· On beş yıl ve üzeri kıdemi olan işçiler 26 gün yıllık izne hak kazanırlar.
On sekiz yaşın altındaki ve elli yaşın üstündeki işçilerin yıllık izin süresi yirmi günden az olamaz.
Ulusal Bayram Ve Genel Tatil Ücreti Hakkı
Ulusal bayram ve genel tatil günleri:
· 1 Ocak,
· 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
· 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü (işçi bayramı),
· 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı,
· 15 Temmuz,
· 30 Ağustos Zafer Bayramı,
· 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı ve
· Dini bayramlar.
Sözleşmede aksine hüküm olmadığı takdirde işçi, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmak zorunda değildir. Bu günlerde çalışan işçi kaç saat çalıştığına bakılmaksızın bir günlük ücret alacağına hak kazanır. Bu hakkını alamayan işçi iş sözleşmesi sona erdikten sonra işverenden talep edebilir.
Ulusal bayram ve genel tatil ücret hakkı beş yıllık zamanaşımına tabidir.
Hafta Tatili Ücreti Hakkı
İşçiye belirlenen iş günlerinde çalışmış olması koşuluyla yedi günlük zaman dilimi içinde hafta tatili olarak adlandırılan en az bir gün (kesintisiz yirmi dört saat) dinlenme verilir.
Hafta tatilinde işçi çalışmasa bile bir günlük ücrete hak kazanır. Eğer işçi hafta tatilinde çalışmışsa bir günlük ücrete ek olarak günlük ücretin yüzde elli fazlasını da hak eder; yani hafta tatilinde çalışan işçi iki buçuk günlük ücrete hak kazanır.
Asgari Geçim İndirimi Hakkı
Asgari geçim indirimi işçilere uygulanan bir vergi indirimidir. 2007 yılından beri işçiye işveren tarafından devlet adına ödenen bir paradır ve işverenin gelir vergisinden düşülür. Bu gelir vergisi indiriminin tutarı; işçinin medeni durumuna, evliyse eşinin çalışıp çalışmamasına ve varsa çocuk sayısına göre değişiklik gösterir. Asgari geçim indiriminin her ay ücretle beraber nakden ödenmesi gerekmektedir; ödenmediği taktirde işçi bu alacağını kıdem tazminatı ve diğer işçi hakları ile birlikte işverenden talep edebilir.
Ayrımcılık Tazminatı
İşveren işçilerine eşit davranmakla yükümlüdür. İşveren bu yükümlülüğünü ihlal ederse işçi dört aylık ücreti tutarında ayrımcılık tazminatı talep edebilir.
Sendikal Tazminat
İşçi sendikaya üye olma hakkına sahiptir. İşçinin bu hakkı Anayasa ve kanunlarla güvence altına alınmıştır. İşveren işçisine sendikal nedenlerle ayrımcılık yapar veya onu işten çıkarırsa işçi diğer haklarının yanında sendikal tazminata da hak kazanır. İşçinin sendikal tazminat talep edebilmesi için bir sendikaya üye olması şart değildir; işverenin sendikal nedenle ayrımcılık yapması yeterlidir.
Manevi Tazminat
İşveren ya da diğer çalışanlar tarafından mobbing kapsamındaki davranışlara maruz kalan işçi, bu davranışlar nedeni ile uğradığı zararların giderilmesi için işverenden manevi tazminat talep edebilir.
İşsizlik Ödeneği
İşten çıkarılan işçi işsizlik ödeneği hakkına sahiptir ancak bunun için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. İşsizlik ödeneğinin şartları:
· İşçinin kendi rızası ve isteği dışında işten çıkarılması,
· İşçinin işten çıkarıldığı iş yerinde en az yüz yirmi gün kıdeminin olması,
· İş sözleşmesinin sona erdiği tarihten önceki üç yıl boyunca işçi adına en az altı yüz günlük işsizlik sigortası primi ödenmiş olması,
· İş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren otuz gün içinde işçinin talepte bulunması gerekmektedir.
Comments