Çölyak Hastaları İçin İşyerinde Haklar ve Ayrımcılıkla Mücadele Rehberi
(İş Hukukunda Ayrımcılık Tazminatı Temelinde)
Bir kamu kuruluşunda ya da kamu dairesinde çalışan bir çölyak hastasısınız diyelim. İşyerinde bir yemek şirketi veya kurum mutfağı tarafından yemek çıkarılıyor. Bütün çalışanlar yemekhanede yemeklerini afiyetle yiyor. Fakat bizim gibi buğday ağırlıklı mutfağa sahip toplumlarda, çölyak hastaları için uygun yemek bulmak neredeyse imkânsız. Her yemekte bir şekilde gluten var: Mantı, börek, mücver, çorbalar derken, bir çölyak hastasının aç kalmaması neredeyse mümkün değil. Dışarıdan yemek yemek ise hem sağlık riski hem de yüksek maliyet anlamına geliyor. Bu yüzden çoğu çölyak hastası işyerine evden yemek götürmek zorunda kalıyor. Bütün iş arkadaşları yemekhanede yemek yerken, o kişi ayrı bir köşede kendi yemeğini yiyor. Bu durum yalnızca maddi değil, aynı zamanda psikolojik bir ayrımcılık yaratıyor. Ben de bir çölyak hastası olarak eğitim ve iş hayatım boyunca bu sorunları yaşadım ve çoğu zaman dışlanmış hissettim.
Bu yazıda, işyerinde çölyak hastalarına uygun yemek sağlanmaması durumunda hangi hukuki yolların izlenebileceğini açıklamak ve özellikle Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu'nun (TİHEK) AJET Kararı ışığında bir yol haritası sunmak istiyorum. Bu konuda daha önce verilmiş bir üst derece mahkeme kararı olmasa da hukuk tektir.
Çalışma mevzuatında, işverenin belirli bir sayının üzerinde işçi çalıştırması halinde yemek vermesini zorunlu kılan bir düzenleme yoktur. Yemek yardımı yasal zorunluluk değildir . Dolayısıyla küçük veya büyük ölçekli olsun, hiçbir özel sektör işvereni kanunen yemek ücreti ödemek ya da yemek sağlamak mecburiyetinde değildir. Bunun yerine, büyük işletmeler genellikle toplu sözleşmelerin etkisi veya işçinin verimliliğini artırma amaçlı olarak yemek imkânı sunarlar. Özellikle çok sayıda personeli olan işyerlerinde öğle yemeği organizasyonu, pratik bir ihtiyaç olduğu için de yaygındır. Ancak tekrar vurgulamak gerekirse, bu bir kanuni zorunluluk değil, işverenin tercihidir. Bu nedenle yemek verilmeyen işyerinde "diyetime uygun yemek verilmedi" diyerek ayrımcılık tazminatı talep edemezsiniz. Bunun dışında da yemek ücreti verilen işyerlerinde de çölyak hastası olarak bir ayrımcılık söz konusu değildir.
1. Temel Haklar ve Eşit Davranma Borcu
Eşitlik İlkesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 10. maddesi ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesi ile güvence altına alınmıştır.
İşveren, çalışanlarına karşı eşit davranma borcu altındadır. Bu, sağlık durumu dahil olmak üzere her türlü farklılığa dayalı ayrımcılığın yasak olduğu anlamına gelir.
Aynı nitelikteki çalışanlara eşit muamele yapılmalıdır. Farklı muamele yalnızca objektif, makul ve meşru bir nedene dayanıyorsa hukuka uygundur.
2. Sağlık Durumu (Çölyak) ve Ayrımcılık
Sağlık temelli ayrımcılık, görünüşte tarafsız uygulamaların belirli bir grubu (örneğin çölyak hastalarını) olumsuz etkilemesi durumunda ortaya çıkar. Buna dolaylı ayrımcılık denir.
Eğer bir işyerinde çölyak hastalarına uygun yemek verilmediği için bir çalışan diğer çalışanlarla eşit şekilde işyeri imkanlarından faydalanamıyorsa bu ayrımcılık yasağının ihlalidir.
3. Ayrımcılık Tazminatı Nedir?
İşveren, eşit davranma borcuna aykırı hareket ederse çalışan ayrımcılık tazminatı talep edebilir.
Bu tazminat 4 aya kadar ücrete kadar belirlenir. Ayrıca işçi yoksun kaldığı haklarını (ikramiye, sosyal yardım vb.) da talep edebilir.
Ayrımcılık tazminatı için işverenin keyfi, haksız veya ayrımcı bir uygulama yapması gerekir. Çölyak Hastasına uygun yemek sunmamak bu kapsamda değerlendirilebilir.
4. İş Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshi
Bu durumda çalışan:
Kıdem tazminatına, Ayrımcılık tazminatına hak kazanır. (Haklı fesihte ihbar tazminatı talep edilemez.)
Yargıtay kararları, eşit davranma borcunun ihlali halinde işçiye haklı fesih hakkı tanımaktadır.
Başvuru Yolları ve Hukuki Süreçler
1. İşyerine Yazılı Başvuru
Öncelikle işyerine yazılı dilekçe verin. Dilekçede:
-Çölyak hastası olduğunuzu,
-Mevcut yemeklerin diyetinize uygun olmadığını,
-Sağlığınızı korumak için glütensiz yemek seçeneği talep ettiğinizi belirtin.
-Sağlık raporunuzu ekleyin.
İşyeri talebinizi kabul ederse zaten sorun çözülür. Reddedilirse diğer adımlara geçebilirsiniz.
2. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) Başvurusu
İşyerinin talebinizi reddetmesi halinde TİHEK’e başvurabilirsiniz.
TİHEK, ayrımcılık yasağının ihlali halinde işverene idari para cezası verebilir.
TİHEK kararı, ileride açılacak bir iş davasında güçlü bir delil oluşturur.
3. İş Mahkemesi Başvurusu
TİHEK kararına rağmen düzenleme yapılmazsa veya doğrudan işyerine karşı:
İş Mahkemesi'nde ayrımcılık tazminatı ve kıdem tazminatı için dava açabilirsiniz.
Ayrıca haklı fesih olmaksızın iş sözleşmeniz devam ederken de ayrımcılık tazminatı talep edebilirsiniz.
İspat yükü kural olarak işçiye ait olmakla birlikte, ayrımcılık iddiasını destekleyen kuvvetli emareler mevcutsa ispat yükü işverene geçer. Ancak bu dava türünde arabuluculuk zorunludur. Önce arabulucuya başvurmalısınız.
4. İdare Mahkemesi Başvurusu (Kamu Kurumlarında)
Eğer yemek hizmeti kamu kurumu tarafından sağlanıyorsa ve ayrımcılık yapılırsa, idare mahkemesinde iptal davası açabilirsiniz.
Kamu hizmetlerinde sağlık temelli ayrımcılık yapılması Anayasa'ya ve kanunlara aykırıdır.
6. Diğer Tazminatlarla İlişkisi
Ayrımcılık tazminatı ile birlikte:
Kıdem tazminatı alınabilir. (Bu durumda İhbar tazminatı şartları oluşmadığından alınamaz)
İş güvencesi tazminatı, kötüniyet tazminatı veya sendikal tazminat ile birlikte talep edilip edilemeyeceği tartışmalıdır.
Genellikle aynı olaydan doğan tazminatlar arasında seçim yapılması gerekebilir.
7. Çölyak Hastalarına Özel Tavsiyeler
İşyerinizde düzenli yemek çıkıyor ancak size glütensiz yemek sunulmuyorsa:
Yazılı başvuru yapın, sağlık durumunuzu ve taleplerinizi belgeleyin.
Çözüm sağlanmazsa TİHEK ve/veya İş Mahkemesi yoluyla haklarınızı arayın.
Sağlığınızı tehlikeye atan bir ortamda çalışmak zorunda değilsiniz. Haklı nedenle iş sözleşmesini feshedip kıdem tazminatınızı ve ayrımcılık tazminatınızı talep edebilirsiniz.
Çölyak hastalarının işyerinde maruz kaldıkları ayrımcılık ve sağlık temelli hak ihlalleri gibi durumlarda hukuki süreçler karmaşık, teknik ve zaman zaman yorucu olabilir. Bu süreçlerde bir avukatın desteği, haklarınızı tam ve doğru şekilde kullanmanız açısından son derece önemlidir.
Yorumlar